نگاهی علمی به آیه‌های ۷۵ و ۷۶ سوره مبارکه واقعه

به نام مهربان‌ترینِ مهربانان

چکیده-خداوند مهربان در آیه ۷۵ سوره واقعه می‌فرماید: فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ (پس سوگند به جایگاه ستارگان)» و در آیه بعد می‌فرماید: وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَّوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ‏ (و همانا اگر بدانید این سوگندی بزرگ است)». در این نوشتار به ابعاد بزرگ بودن سوگند به جایگاه ستارگان می‌پردازیم و با بیان هفت دلیل نشان می‌دهیم هیچ‌کس جز خدای مهربان نمی‌تواند از جایگاه کنونی ستارگان آگاه باشد.

در ابتدا باید گفت تصویری که از آسمان داریم تصویر کنونی آن نیست بلکه تصویر گذشته آن است؛ هر چه دورتر، کهنه‌تر و قدیمی‌تر. دلیلش تنها یک چیز است و آن محدود بودن سرعت نور است که چیزی حدود ۳۰۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه است. بنابراین:

۱- اگر بخواهیم جایگاه ستاره‌ای را که اکنون می‌بینیم محاسبه کنیم و بتوانیم این کار را با دقت بسیار خوبی هم انجام دهیم، آن ستاره در گذشته در آن جا بوده است؛ اکنون کجاست؟ هیچ‌کس جز خدای مهربان نمی‌داند.

۲- اگر به عنوان مثال اکنون یک ستاره‌ در فاصله ۵ سال نوری از ما زاده شود، ۵ سال دیگر که اولین بارقه نور آن به ما می‌رسد متوجه پیدایش آن می‌شویم. پس درباره جایگاه میلیاردها میلیارد ستاره‌ای که تا کنون زاده شده‌اند ولی به دلیل طولانی بودن فاصله آن‌ها هنوز نوری از آن‌ها دریافت نکرده‌ایم، نمی‌توانیم به هیچ عنوان داوری کنیم. جایگاه این ستارگان تنها وقتی نور آن‌ها برای اولین بار دریافت شود قابل ارزیابی است و آن جایگاه هم محل تولد آن‌ها بوده است و مربوط به گذشته‌های دور و نه جایگاه کنونی آن‌ها. پس، جایگاه کنونی این ستارگان را تنها و تنها خدای مهربان می‌داند.

۳- در آیه ۴۷ سوره ذاریات خدای مهربان به گسترش آسمان اشاره می‌کند و می‌فرماید: آسمان را با قدرت بر افراشتیم و همانا ما گسترش‌دهنده‌ایم». امروزه دانشمندان دریافته‌اند که کیهان با سرعتی برابر با ۷۰ کیلومتر بر ثانیه بر یک میلیون پارسِک در حال گسترش است (به این سرعت ثابت هابل گفته می‌شود) [۱]. یک پارسِک به فاصله‌ای گفته می‌شود که از آن‌جا، فاصله بین زمین و خورشید که تقریبا ۱۵۰ میلیون کیلومتر است و یک واحد نجومی نامیده می‌شود، زاویه ۱ ثانیه قوس یعنی ۱/۳۶۰۰ درجه را ایجاد می‌کند که تقریبا ۳.۲۶ سال نوری بوده و معادل ۳۰.۹ تریلیون کیلومتر است (۱ تریلیون=۱۰۰۰ میلیارد). بنابراین، هر چه جرمی از ما دورتر باشد، سرعت دور شدنش بیشتر است تا به فاصله‌ای می‌رسیم که در آن فاصله، سرعت دور شدن اجرام از ما با سرعت نور برابر می‌شود و آن اجرام برای همیشه از دید ما (آیندگان ما) ناپدید می‌شوند. کره‌ای به مرکز زمین که شعاعش برابر با این فاصله باشد، کیهان قابل مشاهده نامیده می‌شود که شعاعش حدود ۴۶.۵ میلیارد سال نوری است. اجرام فراتر از این فاصله با سرعتی بیش از سرعت نور در حال دور شدن از ما هستند و پیش‌تر از دید ما (آیندگان ما) برای همیشه ناپدید شده‌اند و وارد کیهان غیرقابل مشاهده شده‌اند که قطرش حدود ۲۳ تریلیون سال نوری یعنی حدود ۲۵۰ برابر قطر کیهان قابل مشاهده است. طبق برآورد دانشمندان، به دلیل گسترش کیهان هر ثانیه حدود ۲۰۰۰۰ ستاره وارد کیهان غیرقابل مشاهده می‌شوند و برای همیشه از دید ما (آیندگان ما) پنهان می‌شوند و دیگر نمی‌توانیم به داوری در مورد جایگاه گذشته و آینده آن‌ها بپردازیم. ناپدید شدن ستارگان به دلیل بیشتر شدن سرعت‌شان از سرعت نور که زاییده گسترش کیهان است می‌تواند یکی از مصداق‌های پنهان شدن ستارگان در آیه نخست سوره نجم باشد. خدای مهربان در این آیه می‌فرماید: وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَی (سوگند به ستاره چون پنهان شد-برگردان: آیتی)». طبق نظریه انیشتین، تنها چیزی که در کیهان ثابت است سرعت نور است و این سرعت، بیشترین سرعتی است که یک جرم می‌تواند نسبت به فضای پیرامون خود داشته باشد. در نتیجه، در نگاه اول ممکن است دور شدن اجرام کیهانیِ بسیار دور با سرعتی بیش از سرعت نور با نظریه نسبیت انیشتین همخوانی نداشته باشد. اما این‌گونه نیست زیرا این اجرام نسبت به فضای پیرامون خود سرعتی محدود دارند و این زایش فضای بین ما و آن اجرام است که باعث می‌شود سرعت آن‌ها از نظر ما بیشتر از سرعت نور شود. به عبارتی دیگر، این فضای در حال گسترش است که آن اجرام را با خود می‌برد و از ما دور می‌کند و باعث می‌شود سرعت آن‌ها نسبت به ما بیشتر از سرعت نور به نظر برسد. برای فهم این مطلب می‌توان به کشمش‌های درون یک کیک کشمشیِ در حال پخت به عنوان اجرام کیهانی نگاه کرد. با پف کردن کیک طی فرآیند پخت، کشمش‌ها از یکدیگر دور می‌شوند و هر چه فاصله اولیه کشمش‌ها در خمیر بیشتر باشد، سرعت و میزان دور شدن‌شان نسبت به یکدیگر بیشتر خواهد بود. جالب است بدانید به دلیل گسترش کیهان، هر ساله به قطر کیهان غیرقابل مشاهده حدود ۱۷۰۰ سال نوری افزوده می‌شود؛ یعنی اگر بتوانیم با سرعت نور هم حرکت کنیم، هیچ‌گاه به گوشه‌های کیهان نخواهیم رسید زیرا این گوشه‌ها در حال حاضر به دلیل گسترش کیهان و زایش فضا با سرعتی حدود ۸۵۰ برابر سرعت نور در حال دور شدن از ما هستند. این سرعت با گذشت زمان بیشتر هم می‌شود و به بیانی گسترش کیهان دارای شتاب است.

۴- نور ستارگان در میدان گرانش اجرام کیهانی به سمت آن‌ها منحرف می‌شود که این انحراف به فاصله امتداد اولیه پرتوی نور از اجرام و جرم آن‌ها بستگی دارد؛ بدین ترتیب که هر چه فاصله نزدیک‌تر و جرم بیشتر باشد، انحراف نور بیشتر می‌شود. بنابراین، برای تعیین جایگاه واقعی ستارگان آن هم در گذشته‌های دور باید اثر بی‌نهایت ذره کیهانی روی پرتوی دریافتی در گذر زمان محاسبه شود که یک ابررایانه نیز برای یک ستاره نمی‌تواند چنین محاسبه‌ای را انجام دهد. در نتیجه، محاسبه جایگاه کنونی ‌آن‌ها البته اگر هنوز وجود داشته باشند، به دلیل گسترش کیهان، حرکت اجرام در این فضای در حال گسترش، و اندرکنش آن‌ها روی یکدیگر در گذر زمان با در نظر گرفتن تغییرات ثابت هابل در گذر زمان، کاری به مراتب غیرممکن‌تر خواهد بود.

۵- جایگاه ستارگان پس از پایان عمر آن‌ها به مکانی عجیب و غریب تبدیل می‌شود زیرا ستارگان پس از پایان عمرشان به ستاره کوتوله سفید، ستاره نوترونی، یا سیاه‌چاله تبدیل می‌شوند. ماده تشکیل دهنده این سه نوع جرم کیهانی به ترتیب چگال‌تر می‌شود، بدین صورت که ماده تشکیل دهنده سیاه‌چاله چگال‌ترین است. به عنوان مثال برای تولید یک ستاره نوترونی، ستاره‌ای که عمرش پایان یافته شروع به فروریزش هسته‌ای می‌کند. طی این فرآیند، الکترون‌های هسته ستاره به خاطر شدت گرانش به داخل هسته اتم‌ها سقوط می‌کنند و با پروتون‌های هسته ترکیب می‌شوند. نتیجه این فرآیند، تبدیل شدن تمام پروتون‌های هسته اتم به نوترون است که باعث پدیدآمدن ستاره نوترونی می‌شود که بسیار چگال است. ماده تشکیل دهنده سیاه‌چاله از این نیز چگال‌تر است. در نتیجه، در اطراف این اجرام، فضا و زمان دچار انحنای شدیدی می‌شود به طوری که گذر زمان در آن‌ها بسیار کند می‌شود. گویا در جایگاه این اجرام میخ‌هایی در تار و پود فضا-زمان کوبیده شده است. شاید واژه ثاقب در آیه ۳ سوره طارق که علاوه بر درخشان معانی دیگری از قبیل سوراخ‌کُننده، نفوذکننده، و شکافنده نیز دارد، بیان‌گر همین انحنای شدید در فضا-زمان باشد. بدین معنی که هر چه به این اجرام نزدیک‌تر باشیم و هر چه این اجرام چگال‌تر باشند، زمان برای ما نسبت به نقاط معمولی کیهان کندتر می‌گذرد و این ویژگی این مکان را به مکانی عجیب و غریب تبدیل می‌کند. به عنوان مثال اگر از نزدیک به دور یکی از این اجرام بچرخیم و این چرخش برای ما زمانی حدود ۱۰ دقیقه به طول انجامد، این ۱۰ دقیقه برای سایر مکان‌های معمولی در کیهان معادل سال‌ها یا حتی میلیون‌ها سال خواهد بود. ستاره‌های نوترونی به دلیل چگال‌بودن، میدان مغناطیسی شدیدی در اطراف خود ایجاد می‌کنند. این ستاره‌ها حدود ۷ تا ۴۰۰۰۰ بار در دقیقه به دور خود می‌چرخند و بیشترشان به دلیل این گردش و میدان مغناطیسی قوی، برای ناظران دور دست امواج رادیویی ایجاد می‌کنند. اگر این امواج رادیویی مانند امواج رادیو به صدا تبدیل شود، صدایی مانند کوبیدنِ در یا تپیدن ایجاد می‌کند. جالب است بدانید واژه انگلیسی که برای این ستاره‌های نوترونی استفاده می‌شود Pulsar است که مخفف Pulsating star (ستاره تپنده) است که برگردان فارسی آن نیز تپ‌اختر یا همان ستاره تپنده است. شاید واژه طارق در آیه‌های ۱ و ۲ سوره طارق که یکی از معانی آن کوبنده است به این‌گونه از ستاره‌های نوترونی اشاره دارد که صدای چند نمونه از آن را می‌توانید در این ویدئو بشنوید. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، آیه سوم هم که معنایش ستاره نفوذکننده یا سوراخ‌کننده است به انحنای شدید فضا-زمان در جایگاه و پیرامون ستاره نوترونی اشاره دارد.

۶- کوتوله‌های سفیدی که عمر زیادی از آن‌ها گذشته و دیگر انرژی کافی برای درخشش ندارند کوتوله سیاه نامیده می‌شوند. بسیاری از ستارگان یا مانند کوتوله‌های سیاه نوری ندارند یا آن‌قدر دور هستند و نورشان ضعیف است که قابل دیدن نیستند، مگر این‌که حساسیت ابزارهای کاوشی ما بسیار بیشتر شود. در نتیجه، در مورد جایگاه این ستاره‌ها نیز نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم. علاوه بر این‌، بسیاری از سیاه‌چاله‌ها نیز هنوز کشف نشده‌اند زیرا آن‌ها هم نوری ندارند و از روی انحراف پیدا کردن نوری که از اطراف آن‌ها می‌گذرد یا امواج رادیویی که هنگام بلعیدن گازها و مواد پیرامون‌شان گسیل می‌کنند، به مرور زمان کشف می‌شوند.

۷- ستارگانی که مستقیما در پشت یک سیاه‌چاله قرار گرفته‌اند یا آن‌هایی که نورشان توسط گرد و غبار کیهانی (سحابی‌ها) مسدود یا به شدت تضعیف شده است در حال حاضر به هیچ عنوان قابل دیدن نیستند و در نتیجه نمی‌توان جایگاه آن‌ها را تشخیص داد.

خداوندا به برخی از جنبه‌های بزرگ بودن سوگندت به جایگاه ستارگان پی‌بردیم، پس به بزرگیِ لطف و کرمت از گناهان ما بگذر و با ما با فضل و مهر بی‌پایان خود رفتار نما نه با عدالتت. ای مهربان‌ترینِ مهربانان، ای که در آیه‌های ۱۲ و ۵۴ سوره انعام مهر و مهربانی را بر خود لازم و واجب کرده‌ای.

استفاده از این مطلب بدون ذکر پدیدآورنده آن آزاد است.

[۱] https://bigthink.com/starts-with-a-bang/universe-expansion-not-accelerating/